بررسی جامعه شناختی رابطه متقابل پزشک و بیمار (مطالعه کیفی در شهر اهواز)

رابطه ی پزشک-بیمار یکی از مسئله برانگیزترین انواع روابط اجتماعی است. علی رغم اشتراکات جهانی در مورد این مفهوم، تفاوت های بسیار زیادی در این زمینه، جوامع را از هم متمایز می کند. به همین دلیل در این مطالعه برای فهم تجربه ها و تفسیر نظر مشارکت کنندگان از روش کیفی استفاده شده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه ی پزشک و بیمار از دید بیماران و به روش «نظریه پردازی داده محور» انجام شده است. اطلاعات از طریق مصاحبه نیمه ساختار یافته با 21 نفر از بیماران مراجعه کننده به مطب های خصوصی متخصصان زنان و زایمان شهر اهواز و مشاهده جریان مشاوره های پزشکی در این مطب ها جمع آوری و به روش کد گذاری نظری تحلیل شده است. بر اساس تحلیل صورت گرفته در کدگذاری باز و محوری 5 مقوله «ویزیت گروهی»، «محدودیت زمانی»، «بار بالای بیماران»، «عدم آمادگی بیماران» و «رفتار اجتنابی پزشکان» به عنوان شرایط علّی «رابطه ی غیر مشارکتی و درمان محور» بدست آمد، که الگوی ارتباطی غالب میان پزشک و بیمار در قلمرو تحقیق حاضر شناخته شد. شرایط میانجی نیز در محدوده ای وسیع تر در قالب فرهنگ، الگو های ذهنی، آگاهی و اقدامات حمایتی مادی مورد بررسی قرار گرفت که از آن میان، «تحصیلات» نقش بسیار پررنگی را ایفا می کرد. بیماران در برابر پدیده محوری با توجه به شرایط زمینه ای و میانجی به طور کلی راهبردهای «سازگاری»، «تحمل»، «خودیاری» و «ضدیت» را اتخاذ می کردند که هر کدام از این استراتژی ها ی رفتاری نه تنها ممکن است به دلیل تأثیر عوامل مداخله گر به دیگری تغییر وضعیت بدهند، بلکه هر کدام پیامد های خاصی را برای بیماران در پی دارند که مهم ترین آنها «افزایش خطای پزشکی»، «آسیب مادی و روانی»، «دلسردی از همکاری» و «خوددرمانی» هستند و چنانچه برای بهبود این رابطه تدبیری اندیشیده نشود، چرخه ی تولید و «بازتولید رابطه ای نابرابر»، همچنان به حیات خود ادامه می دهد و منجر به تداوم «رابطه ای غیر مشارکتی و درمان محور» می شود که خود پیامد شرایط خاص اجتماعی جامعه کلی است. بینش گسترش یافته ی ما می تواند برای بنا نهادن یک مدل ارتباطی پزشک-بیمار مقتضی جامعه و فرهنگ ایرانی، رهنمون باشد. از آنجا که پدیده ی ویزیت گروهی در حال حاضر در ایران و به ویژه در مطب های خصوصی متخصصان زنان و زایمان، رو به افزایش است، تحقیقات بیشتری را در این زمینه ی خاص می طلبد چرا که با توجه به یافته های این تحقیق، تاثیر شدیدی بر رابطه ی پزشک-بیمار و نحوه ی عملکرد بیماران می گذارد.